Deze disclaimer bevat essentiële informatie over de aard van de content op het Ouder Platform Jeugdzorg en de verantwoordelijkheid v/d gebruiker.
De Vicieuze Cirkel:
Hoe Dwingende Controle en Systeemfalen Complexe Scheidingen Voeden
De Vicieuze Cirkel:
Hoe Dwingende Controle en Systeemfalen Complexe Scheidingen Voeden
Introductie: Meer dan een 'Vechtscheiding'
Introductie: Meer dan een 'Vechtscheiding'
De term 'vechtscheiding' is een misleidend en vaak schadelijk label. Het suggereert een symmetrisch conflict tussen twee gelijkwaardige partijen, terwijl de realiteit in veel gevallen complexer en gewelddadiger is. Deze framing verhult vaak de onderliggende dynamiek van huiselijk geweld en de rol die instituties onbedoeld spelen in het in stand houden ervan.
Om de kern van het probleem te begrijpen, moeten we drie kernconcepten ontrafelen: Dwingende Controle (DC), een diepgeworteld patroon van psychisch geweld; de Complexe Scheiding (CS), die vaak het zichtbare gevolg is van dit geweld; en het Falende Jeugdhulpsysteem (FYCS), dat door een gebrek aan kennis en capaciteit de situatie onbedoeld verergert.
Dit document legt stap voor stap de vicieuze cirkel bloot die tussen deze drie elementen bestaat. We zullen zien hoe dwingende controle een scheiding complex maakt, hoe het systeem dit proces faciliteert en hoe de resulterende chaos het systeem verder overbelast en de pleger nieuwe wapens in handen geeft. Alleen door deze destructieve interacties te begrijpen, kunnen we de cirkel doorbreken.
1. De Kernbegrippen Ontleed: Het Onderscheid Tussen Geweld en Conflict
1. De Kernbegrippen Ontleed: Het Onderscheid Tussen Geweld en Conflict
Dit hoofdstuk legt de fundamentele definities uit die essentieel zijn om de vicieuze cirkel te kunnen begrijpen.
1.1 Wat is Dwingende Controle (DC)?
Dwingende Controle (ook wel intieme terreur genoemd) is een structureel en instrumenteel patroon van psychologisch geweld, specifiek gericht op het verkrijgen van macht en beheersing over een (ex-)partner. Het is belangrijk te begrijpen dat dit geweld niet per se fysiek is; de schade van de constante psychische druk, intimidatie en controle is enorm. De herkenning van dwingende controle wordt bemoeilijkt door twee belangrijke kenmerken:
Het gedrag is vaak subtiel en stapsgewijs. Het bestaat uit een reeks van op het eerste gezicht kleine grensoverschrijdingen, zoals isolatie, financiële controle of constante kritiek. Voor buitenstaanders is dit patroon vaak onzichtbaar.
De pleger kan zich misleidend presenteren. Veel plegers van dwingende controle doen zich in contact met professionals voor als een amicale, redelijke of zelfs hulpeloze partij. Dit maakt het voor hulpverleners en rechters extreem lastig om de ware dynamiek te doorzien.
1.2 Wat is een Complexe Scheiding (CS)?
Een Complexe Scheiding wordt gedefinieerd als een scheiding waarbij ouders door aanhoudende en ernstige conflicten het welzijn van hun kinderen uit het oog verliezen. De term, gepromoot door instituties als het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), is bewust gekozen in plaats van 'vechtscheiding' om de focus te verleggen naar de impact op het kind. De cruciale wetenschappelijke synthese is echter dat een complexe scheiding zelden een symmetrisch conflict is. In de meeste gevallen is het de zichtbare uiting van een onderliggend, asymmetrisch geweldspatroon, zoals dwingende controle. De strijd is dan geen doel op zich, maar een instrument van de pleger om de terreur voort te zetten.
1.3 Waarom Faalt het Jeugdhulpsysteem (FYCS)?
Het falen van het jeugdhulpsysteem in deze context kan worden toegeschreven aan twee hoofdoorzaken:
Operationele Stagnatie: Het systeem is overbelast. Lange wachtlijsten, een groot tekort aan personeel en een hoge werkdruk zorgen ervoor dat er simpelweg niet genoeg tijd en middelen zijn om zaken diepgaand te onderzoeken.
Structureel Kennisgebrek: Er is binnen de jeugdhulp en de juridische wereld een fundamenteel gebrek aan expertise over de aard van dwingende controle. Professionals zijn onvoldoende getraind om dit asymmetrische geweldspatroon te herkennen en te onderscheiden van een 'normaal' conflict.
1.4 De Gevaarlijke Verwarring: Een Tabel
Nu de begrippen helder zijn, onderzoeken we hoe deze elementen op elkaar inwerken en een destructieve cyclus in gang zetten.
2. De Start van de Cyclus: Hoe Geweld een Complexe Scheiding Wordt
2. De Start van de Cyclus: Hoe Geweld een Complexe Scheiding Wordt
Deze fase beschrijft hoe het geweldspatroon en de reactie van het systeem de basis leggen voor een onoplosbare situatie.
2.1 Stap 1: Dwingende Controle als Oorzaak van de Scheiding
Dwingende controle is in veel gevallen de primaire motor achter een complexe scheiding. Het geweld stopt namelijk niet wanneer de relatie eindigt; het verandert van vorm en wordt post-partner geweld. De pleger misbruikt de scheidingsprocedure – zoals zaken over gezag en omgang – als een nieuw instrument om de terreur en controle voort te zetten. Door de ex-partner voortdurend voor de rechter te slepen, financieel uit te putten en psychisch te belasten, wordt een administratieve procedure omgevormd tot een chronische, juridische strijd. De strijd is het verlengstuk van het geweld.
2.2 Stap 2: Het Systeem als Onbedoelde Handlanger
Het falende jeugdhulpsysteem (FYCS) speelt een cruciale, actieve rol in de escalatie van de situatie, vaak zonder dit zelf te beseffen.
Het Kennisprobleem: Doordat professionals (zoals medewerkers van de Raad voor de Kinderbescherming, rechters en advocaten) niet systematisch screenen op dwingende controle, wordt de ware aard van het probleem niet herkend. Dit leidt tot een ernstige onderschatting van de veiligheidsrisico's voor het slachtoffer en het kind. Het slachtoffer voelt zich onbegrepen en onbeschermd, terwijl de pleger niet wordt begrensd.
Het Paradigma-probleem: Het systeem, door strikt vast te houden aan de doctrine van gezamenlijk ouderschap en het neutraliteitsbeginsel, negeert de fundamentele machtsongelijkheid. Deze aanpak dwingt het slachtoffer tot contact en overleg met de pleger. Hiermee biedt het systeem de pleger een legitiem platform voor terreur en institutionaliseert het onbedoeld het geweld in plaats van het te stoppen.
Wanneer de complexe scheiding eenmaal een feit is, begint deze zelf het systeem en de geweldsdynamiek te beïnvloeden, waardoor de cirkel zich sluit.
3. De Cirkel Sluit Zich: Hoe de Situatie Zichzelf in Stand Houdt
3. De Cirkel Sluit Zich: Hoe de Situatie Zichzelf in Stand Houdt
In deze fase wordt duidelijk hoe de complexe scheiding terugkoppelt naar het systeem en de geweldsdynamiek, waardoor een zelfversterkende cyclus ontstaat.
3.1 Gevolg 1: De Complexe Scheiding Overbelast het Systeem
Het enorme aantal complexe scheidingen – jaarlijks hebben circa 6.000 kinderen hiermee te maken – leidt tot een acute overbelasting en operationele stagnatie van het jeugdhulpsysteem. Deze kwantitatieve overbelasting heeft een direct gevolg voor de kwaliteit van de hulp: er is simpelweg geen tijd of capaciteit meer voor de diepgaande, zorgvuldige waarheidsvinding die nodig is om de verborgen dynamiek van dwingende controle te ontmaskeren. Het systeem wordt gedwongen om met generieke, snelle oplossingen te komen die de kern van het probleem volledig missen.
3.2 Gevolg 2: De Scheiding als Nieuw Wapen voor de Pleger
De complexe scheiding wordt een nieuwe arena waarin de pleger zijn controle kan uitoefenen, vaak door de taal en procedures van het systeem zelf te misbruiken. De belangrijkste tactiek hierbij is:
Misbruik van 'Ouderverstoting': Een pleger van dwingende controle kan de beschuldiging van 'ouderverstoting' strategisch inzetten. Hij of zij beschuldigt de andere ouder ervan het contact met het kind te saboteren. Het beschermende gedrag van de slachtoffer-ouder (die het kind probeert af te schermen van het geweld) wordt door een onkundig systeem vervolgens verkeerd geïnterpreteerd als de oorzaak van het probleem. Dit fenomeen staat bekend als systemische gaslighting: de realiteit van het slachtoffer wordt door de autoriteiten ontkend, wat de macht van de pleger versterkt en de terreur via de instituties bestendigt.
Deze interacties creëren een zelfversterkende cyclus van geweld en systeemfalen, die in het volgende overzicht wordt gevisualiseerd.
4. Overzicht van de Vicieuze Cirkel
4. Overzicht van de Vicieuze Cirkel
De vier belangrijkste causale verbanden vormen samen een gesloten, destructieve lus. De onderstaande tabel vat deze dynamiek samen.
Causale Route - Beschrijving van het Mechanisme
Gevolg
DC → CS
De pleger gebruikt de scheiding en juridische procedures om de terreur voort te zetten.
Een administratieve procedure wordt een chronische, juridische strijd.
FYCS → CS
Het systeem herkent het geweld niet, behandelt het als een conflict en valideert zo de pleger.
Het geweld escaleert en de scheiding wordt onnodig complex en langdurig.
CS → FYCS
Het grote aantal complexe scheidingen leidt tot overbelasting en wachtlijsten.
Het systeem verliest de capaciteit voor diepgaand onderzoek, waardoor DC onopgemerkt blijft.
CS → DC
De pleger misbruikt het systeem (bv. met valse meldingen) om controle te houden.
De terreur wordt via de instituties bestendigd, wat leidt tot systemische gaslighting.
Het begrijpen van deze destructieve dynamiek is de eerste stap; de volgende is het identificeren van de noodzakelijke veranderingen om deze te doorbreken.
5. Het Doorbreken van de Cirkel: Een Noodzakelijke Paradigmaverschuiving
5. Het Doorbreken van de Cirkel: Een Noodzakelijke Paradigmaverschuiving
Om de cyclus te stoppen, is meer nodig dan symptoombestrijding. Er is een fundamentele verandering in denkwijze en aanpak vereist.
5.1 Waarom Huidige Oplossingen Falen
Standaardinterventies die worden ingezet bij 'conflicten', zoals mediation, zijn in situaties van dwingende controle niet alleen ineffectief, maar ook schadelijk. Mediation gaat uit van een gelijkwaardige machtsverhouding, een aanname die bij dwingende controle per definitie onjuist is. Het dwingt het slachtoffer tot onderhandeling met de pleger en biedt de pleger een ideaal platform om de intimidatie en controle voort te zetten onder het toeziend oog van een professional.
5.2 De Vereiste Systeemverandering
Er is een radicale paradigmaverschuiving nodig binnen de jeugdhulp en de rechtspraak. De focus moet verschuiven van conflictmanagement naar veiligheid en bescherming.
Huidig (Risicovol) Paradigma Nieuw (Veilig) Paradigma
Focus op 'Neutraliteit' en de aanname van een wederzijds conflict. Focus op 'Erkenning van Asymmetrisch Geweld' (door verplichte screening).
Dwang tot Mediation/Samenwerking via gezamenlijk ouderschap. Inzet van Begrenzende Interventies die de pleger stoppen en het slachtoffer
beschermen.
Onvoorwaardelijk 'Recht op Contact' voor beide ouders. Prioriteit voor Veiligheid van Kind en Slachtoffer (conform Verdrag van Istanbul).
5.3 Concrete Aanbevelingen
Om deze verschuiving te realiseren, zijn de volgende concrete stappen cruciaal:
Kennis en Screening: Maak intensieve training over dwingende controle verplicht voor alle professionals in de jeugdhulp en juridische keten. Voer het gebruik van gestandaardiseerde screeningsinstrumenten in bij elke complexe scheiding om het geweldspatroon te herkennen.
Juridische Aanpassing: Erken dat (ex-)partnergeweld in het bijzijn van een kind een vorm van kindermishandeling is en pas het familierecht hierop aan. Het recht op omgang moet, conform het Verdrag van Istanbul, expliciet kunnen worden beperkt of stopgezet wanneer de veiligheid van het kind of de slachtoffer-ouder in het geding is.
Wettelijke Erkenning: Maak psychisch geweld en dwingende controle apart strafbaar in Nederland. Dit erkent de ernst van deze vorm van geweld, biedt slachtoffers betere juridische bescherming en geeft een krachtig signaal aan de samenleving en het jeugdhulpsysteem.
Conclusie: Van Conflict naar Bescherming
Conclusie: Van Conflict naar Bescherming
De aanhoudende crisis rond complexe scheidingen is geen onoplosbaar probleem van 'ruziënde ouders'. Het is in de kern een probleem van asymmetrisch geweld dat niet alleen wordt genegeerd, maar actief wordt gefaciliteerd en geïnstitutionaliseerd door een systeem met een gevaarlijke blinde vlek. Zolang we dwingende controle blijven behandelen als een conflict, zullen slachtoffers en kinderen onbeschermd blijven en zal de cyclus van geweld en systeemfalen voortduren.
De oplossing ligt in een fundamentele verschuiving van onze focus: niet langer het managen van een vermeend conflict, maar het actief en doortastend beschermen van slachtoffers en kinderen tegen een herkenbaar en destructief geweldspatroon. Veiligheid moet altijd boven de illusie van samenwerking staan.
Page updated
Report abuse